ΜΠρΠατρ 227/2023

Δικαστής: Μ. Βατσαρέα
Δικηγόροι: Α. Γυφτοπούλου

Νομοθετικές διατάξεις: άρθρα 7 Καν. 2019/1111, 5, 15, ΣυμβΧαγ 1996, 1532 ΑΚ

Αίτηση Εισαγγελέα αφαίρεσης γονικής μέριμνας τριών εκτός γάμου τέκνων από διαφορετικούς πατέρες-υπηκόους τρίτης χώρας που τα έχουν εκουσίως αναγνωρίσει· τόπος συνήθους διαμονής των τέκνων στην ημεδαπή (Πάτρα)· κρίσιμος (δικαιοδοτικός) σύνδεσμος για την αφαίρεση της γονικής μέριμνας και για την επιλογή του εφαρμοστέου δικαίου αποτελεί η συνήθης διαμονή των τέκνων· αφαίρεση της άσκησης του συνόλου της γονικής μέριμνας καθενός από αυτά από τον πατέρα τους και ανάθεση της άσκησής της σε ίδρυμα, λόγω συστηματικής παράβασης των καθηκόντων του.

[…] I. Ο νέος ευρωπαϊκός Κανονισμός 2019/1111 για τη διεθνή δικαιοδοσία, την αναγνώριση και την εκτέλεση αποφάσεων σε γαμικές διαφορές και διαφορές γονικής μέριμνας και για τη διεθνή απαγωγή παιδιών αποτελεί αναθεώρηση («αναδιατύπωση») του Κανονισμού 2201/2003 για τη διεθνή δικαιοδοσία, την αναγνώριση και την εκτέλεση αποφάσεων σε γαμικές διαφορές και διαφορές γονικής μέριμνας. Εφαρμόζεται μόνο στις αγωγές που ασκούνται, στα δημόσια έγγραφα που συντάσσονται ή καταχωρίζονται επίσημα και στις συμφωνίες που καταχωρίζονται κατά ή μετά την 1η Αυγούστου 2022. Ο ανωτέρω Κανονισμός εφαρμόζεται σε υποθέσεις που εμφανίζουν στοιχεία αλλοδαπότητας είτε εξ υποκειμένου λόγω της αλλοδαπής ιθαγένειας ενός τουλάχιστον διαδίκου ή του τέκνου είτε εξ αντικειμένου λόγω της συνήθους διαμονής ενός από τα εμπλεκόμενα πρόσωπα στην αλλοδαπή. Αναφορικά με τη ρύθμιση της διεθνούς δωσιδικίας, η εφαρμογή του Κανονισμού 2019/1111 δεν περιορίζεται όταν οι διασυνοριακές επιπτώσεις αφορούν σε κράτη μέλη της ΕΕ, αλλά αντίθετα οι κανόνες δωσιδικίας καλούνται σε εφαρμογή σε διαφορές που αφορούν σχέσεις μεταξύ των δικαστηρίων κράτους μέλους και των δικαστηρίων τρίτου κράτους, ήτοι όταν εμπλέκονται υπήκοοι ή κάτοικοι τρίτης χώρας. Όσον αφορά τα πεδία εφαρμογής των δύο κανονισμών είναι κατά βάση τα ίδια. Ο Κανονισμός 2019/1111, όπως ακριβώς ο προηγούμενος Κανονισμός 2201/2003, εφαρμόζεται, μεταξύ άλλων, σε υποθέσεις που αφορούν στην ανάθεση, την άσκηση, την ανάθεση σε τρίτο και την ολική ή μερική αφαίρεση της γονικής μέριμνας. Ως προς τη γονική μέριμνα, η γενική δωσιδικία της συνήθους διαμονής του τέκνου έχει αναριθμηθεί από το άρθρο 8 στο άρθρο 7 του νέου Κανονισμού, όπου διατηρείται ο γενικός δικαιοδοτικός κανόνας της συνήθους διαμονής του τέκνου. Η συνήθης διαμονή του παιδιού καθορίζεται σύμφωνα με το κριτήριο της εγγύτητας και αποσκοπεί στη διασφάλιση του βέλτιστου συμφέροντος του παιδιού (αιτιολογικές σκέψεις 19 και 20), διότι με την πληρέστερη συλλογή αποδεικτικού υλικού και τη διευκόλυνση της ακρόασης του τέκνου διασφαλίζονται αποτελεσματικότερα τα συμφέροντά του. Επίσης, κρίσιμος είναι πλέον ο χρόνος κατά τον οποίον επιλαμβάνεται το δικαστήριο και όχι η στιγμή της άσκησης της προσφυγής. Περαιτέρω, όπως προβλέπεται κατά βάση και υπό το καθεστώς του Κανονισμού 2201/2003 (άρθρο 61), εφαρμόζεται πλέον, σύμφωνα με τη διάταξη του άρθρου 97 § 1 του Κανονισμού 2019/1111, το νέο κανονιστικό πλαίσιο, εφόσον το παιδί έχει τη συνήθη διαμονή του στο έδαφος κράτους μέλους και όχι η Σύμβαση της Χάγης του 1996 (ΣυμβΧαγ 1996), η οποία κυρώθηκε με τον ν. 4020/2011. Δεδομένου, όμως, ότι ο Κανονισμός 2019/1111 δεν περιλαμβάνει διατάξεις για το εφαρμοστέο δίκαιο, η ρύθμιση του άρθρου 97 του Κανονισμού δεν επιδρά στο εφαρμοστέο δίκαιο, το οποίο κατ’ ακολουθίαν θα προσδιορίζεται σύμφωνα με τους κανόνες εφαρμοστέου δικαίου της ΣυμβΧαγ 1996, ακόμη και προκειμένου για τέκνα εγκατεστημένα στην ΕΕ (αιτιολογική σκέψη 92: «Ο νόμος που εφαρμόζεται σε διαφορές γονικής μέριμνας θα πρέπει να καθορίζεται σύμφωνα με τις διατάξεις του κεφαλαίου III της Σύμβασης της Χάγης του 1996»). Ειδικότερα, το κεφάλαιο III της ΣυμβΧαγ 1996, όπου και ρυθμίζονται τα αντίστοιχα ζητήματα, περιλαμβάνει τρεις βασικές ρυθμίσεις για τα ζητήματα του εφαρμοστέου δικαίου στα άρθρα 15, 16 και 17 της Σύμβασης. Θεμελιώδες χαρακτηριστικό της ρύθμισης της ΣυμβΧαγ 1996 για το εφαρμοστέο δίκαιο στη γονική ευθύνη πρέπει να θεωρηθεί η διαφοροποίηση της lex causae ανάλογα με το αν η υπόθεση εκκρεμεί ενώπιον δικαστικού οργάνου ή δημόσιας Αρχής ή όχι. Στην πρώτη περίπτωση, το εφαρμοστέο δίκαιο καθορίζεται σύμφωνα με το άρθρο 15 ΣυμβΧαγ 1996, ενώ στη δεύτερη περίπτωση κατά τα άρθρα 16-17 ΣυμβΧαγ 1996. Περαιτέρω, το πεδίο εφαρμογής των άρθρων 15-16 ΣυμβΧαγ 1996 ρυθμίζει την κτήση και απώλεια της γονικής ευθύνης, ενώ το άρθρο 17 ΣυμβΧαγ 1996 την καθ’ εαυτήν άσκησή της. Συγκεκριμένα, το άρθρο 15 ΣυμβΧαγ 1996 καθιερώνει την αρχή ότι, οσάκις τα δικαστήρια των κρατών μελών εξασκούν τη δικαιοδοσία τους, εφαρμόζουν αντίστοιχα και το εσωτερικό τους δίκαιο. Η ρύθμιση αυτή πρέπει να ερμηνευθεί συνδυαστικά με το άρθρο 5 § 1 ΣυμβΧαγ 1996, σύμφωνα με το οποίο: «… οι δικαστικές όσο και οι διοικητικές Αρχές του Συμβαλλομένου Κράτους της συνήθους διαμονής…». Με αυτόν τον τρόπο, η ρύθμιση του άρθρου 15 § 1 ΣυμβΧαγ 1996 κατατείνει τελικά στη διευκόλυνση του έργου της δικαστικής ή διοικητικής Αρχής της οποίας η δικαιοδοσία θεμελιώνεται με βάση τη σύμβαση, ώστε να εφαρμόσει το δίκαιο εκείνο το οποίο της είναι οικείο και με το οποίο είναι πλέον εξοικειωμένη [Δεληκωστόπουλος Ι., Ο Κανονισμός 2019/1111 για τις γαμικές διαφορές, τις διαφορές γονικής μέριμνας και τη διεθνή απαγωγή παιδιών. Αλλαγές σε σχέση με τον Κανονισμό 2201/2003, Lex&Forum 2021. 365 επ., Καραϊνδρου Α., Ζητήματα από την εφαρμογή του Κανονισμού (ΕΕ) 2019/1111 για τη διεθνή δικαιοδοσία, την αναγνώριση και την εκτέλεση αποφάσεων σε γαμικές διαφορές και διαφορές γονικής μέριμνας, και για τη διεθνή απαγωγή παιδιών, Lex&Forum 2022. 813 επ., Γιαννόπουλος Π., Διεθνής δικαιοδοσία και εφαρμοστέο δίκαιο κατά τον Κανονισμό 2201/2003 και τη Σύμβαση της Χάγης του 1996 για θέματα γονικής μέριμνας και προστασίας των ανηλίκων. Σημεία επαφής και απόκλισης, σε: Εταιρία Νομικών Βορείου Ελλάδος, Το διαζύγιο και οι συνέπειές του στις οικογενειακές έννομες σχέσεις, 2016, σ. 139 επ.].

II. Περαιτέρω, σύμφωνα με τη διάταξη του άρθρου 1510 ΑΚ, η μέριμνα για το ανήλικο τέκνο, η οποία περιλαμβάνει την επιμέλεια του προσώπου, τη διοίκηση της περιουσίας του και την εκπροσώπηση του τέκνου δικαστικά και εξώδικα, είναι καθήκον και δικαίωμα των γονέων, οι οποίοι την ασκούν από κοινού και εξίσου. Σε περίπτωση δε που ένας εξ αυτών αποβιώσει ή κηρυχθεί σε αφάνεια ή κηρυχθεί έκπτωτος της άσκησής της ή δεν είναι σε θέση να την ασκήσει, για λόγους πραγματικούς (αποκλεισμός, φυλάκιση, αιχμαλωσία, μακρόχρονη απουσία στο εξωτερικό) ή νομικούς (δικαστική συμπαράσταση, ανικανότητα για δικαιοπραξία), τη γονική μέριμνα του ανηλίκου την ασκεί μόνον ο άλλος γονέας. Εξάλλου, σύμφωνα με το άρθρο 1515 ΑΚ, η γονική μέριμνα του ανηλίκου τέκνου που γεννήθηκε και παραμένει χωρίς γάμο των γονέων του, ανήκει στη μητέρα του. Όταν, όμως, το τέκνο αναγνωρίζεται εκούσια, αποκτά γονική μέριμνα και ο πατέρας, την οποία ασκεί από κοινού με τη μητέρα. Η ανωτέρω δε πρόβλεψη του νόμου ισχύει και για τα τέκνα που αναγνωρίστηκαν εκουσίως και πριν τη 16η.9.2021, ημερομηνία έναρξης ισχύος του ν. 4800/2021, σύμφωνα με το άρθρο 19 του ίδιου νόμου. Περαιτέρω, βάσει των διατάξεων των άρθρων 1532 και 1533 ΑΚ, εάν ο πατέρας ή η μητέρα παραβαίνουν τα καθήκοντα που τους επιβάλλει το λειτούργημά τους ή το ασκούν καταχρηστικά ή δεν είναι σε θέση να ανταποκριθούν σε αυτό, το δικαστήριο μπορεί να αφαιρέσει από τον υπαίτιο γονέα την άσκηση της γονικής μέριμνας ή την επιμέλεια, ολικά ή μερικά και να την αναθέσει αποκλειστικά στον άλλον γονέα, καθώς και να διατάξει κάθε πρόσφορο μέτρο προς διασφάλιση του συμφέροντος του τέκνου. Επίσης, αν και οι δύο γονείς παραβαίνουν τα καθήκοντά τους, το δικαστήριο μπορεί να αναθέσει την πραγματική φροντίδα του τέκνου ή ακόμα και την επιμέλειά του σε τρίτον ή να διορίσει και επίτροπο. Η αφαίρεση του συνόλου της γονικής μέριμνας κι επιμέλειας του προσώπου και η ανάθεσή της σε τρίτον διατάσσονται από το δικαστήριο όταν τα άλλα μέτρα έμειναν χωρίς αποτέλεσμα ή κρίνεται ότι δεν επαρκούν για να αποτρέψουν κίνδυνο της σωματικής, πνευματικής ή ψυχικής υγείας του τέκνου. Από τον συνδυασμό των ανωτέρω διατάξεων συνάγεται ότι για την αφαίρεση της γονικής μέριμνας λόγω κακής άσκησής της, το άρθρο 1532 ΑΚ θέτει ως μία εκ των διαζευκτικών προϋποθέσεων και την αδυναμία ανταπόκρισης στα καθήκοντα που επιβάλλει το λειτούργημα, με την οποία νοείται η ανεπάρκεια των γονέων να ασκήσουν σωστά τη γονική μέριμνα, και μεταξύ άλλων παραμελώντας τις ειδικότερες υποχρεώσεις της επιμέλειας των τέκνων. Το δικαστήριο πρέπει σε κάθε περίπτωση να διαπιστώσει την παράβαση του γονέα και ότι αυτή επηρεάζει τη σωματική ή ψυχική και ηθική διάπλαση του τέκνου ή τα γεγονότα και τις πράξεις που καθιστούν καταχρηστική την άσκηση ή τους λόγους αδυναμίας άσκησης της γονικής μέριμνας (ΑΠ 457/2020, ΑΠ 99/2014, ΤΝΠ ΝΟΜΟΣ, Κουνουγέρη-Μανωλεδάκη Ε., Οικογενειακό Δίκαιο, Τόμος II, έκδοση 4η, σ. 347-350). Περαιτέρω, το δικαστήριο ορίζει την έκταση της γονικής μέριμνας που παραχωρεί στον τρίτο και τους όρους της άσκησής της. Ο κίνδυνος για την αποφυγή του οποίου διατάσσεται η αφαίρεση του συνόλου της επιμέλειας εξειδικεύεται σε ορισμένες καταστάσεις που συνιστούν εκφάνσεις του όλου φάσματος της υγείας του τέκνου και πρέπει να είναι άμεσος και συγκεκριμένος, ώστε να καθίσταται βάσιμη η επέλευσή του και η συνακόλουθη βλάβη της υγείας του τέκνου. Η ανάθεση γίνεται σε κατάλληλη οικογένεια κατά προτίμηση συγγενική (ανάδοχη οικογένεια) και αν αυτό δεν είναι δυνατό, σε κατάλληλο ίδρυμα. Το δικαστήριο αποφασίζει την ανάθεση στον τρίτο, ύστερα από έλεγχο του ήθους, των βιοτικών συνθηκών και της εν γένει καταλληλότητάς του, στηριζόμενο υποχρεωτικά σε βεβαίωση της προβλεπόμενης κατ’ άρθρο 1646 ΑΚ αρμόδιας κοινωνικής υπηρεσίας. Τέλος, το δικαστήριο πρέπει να αποβλέπει πρωτίστως στο συμφέρον του τέκνου, όταν κατά τις διατάξεις του νόμου αποφασίζει σχετικά για την ανάθεση της γονικής μέριμνας ή επιμέλειας ή πραγματικής φροντίδας αυτού σε τρίτον (άρθρο 1511 §§ 1-2 ΑΚ). Το συμφέρον αυτό αποτελεί αόριστη νομική έννοια με αξιολογικό περιεχόμενο που αντλεί το δικαστήριο από την κοινωνική πείρα, την κοινή συνείδηση της κοινότητας με αντικειμενικά αξιολογικά στοιχεία, εξετάζεται δε σε συνδυασμό προς όλα τα επωφελή και πρόσφορα για το ανήλικο στοιχεία και περιστάσεις (ΑΠ 1011/2020, ΑΠ 457/2020, ΑΠ 537/2012, ΤΝΠ ΝΟΜΟΣ).

Στην προκείμενη περίπτωση, με την υπό κρίση αίτηση, ζητείται η αφαίρεση της άσκησης της γονικής μέριμνας: 1) του Γ. Μ.-Μ. (ημερ. γεν. …2014), ανήλικου τέκνου του 1ου των καθ’ ων, ο οποίος έχει πακιστανική ιθαγένεια, 2) του ΑΚΟ με το επώνυμο Μ. (ημερ. γεν. …2016), ανήλικου άρρενος τέκνου του 2ου των καθ’ ων, ο οποίος έχει πακιστανική ιθαγένεια και 3) του Ι. Μ. (ημερ. γεν. …2016), ανήλικου τέκνου του 3ου των καθ’ ων, ο οποίος έχει ινδική ιθαγένεια, από τους ως άνω καθ’ ων, αντιστοίχως, και η ανάθεση αυτής στο ΝΠΔΔ με την επωνυμία «…». Με το παραπάνω περιεχόμενο και αιτήματα, η υπό κρίση αίτηση, η οποία παρουσιάζει στοιχεία αλλοδαπότητας λόγω της ιθαγένειας των καθ’ ων η αίτηση-γονέων των ανήλικων τέκνων, παραδεκτώς εισάγεται για να δικαστεί ενώπιον του Δικαστηρίου τούτου, το οποίο έχει διεθνή δικαιοδοσία (άρθρα 1 § 1 περ. β΄, 2 και 7 § 1 του Κανονισμού 2019/1111), διότι, κατά τη στιγμή της εκδίκασης, η συνήθης διαμονή των τέκνων βρίσκεται στην Ελλάδα. Περαιτέρω, το παρόν Δικαστήριο είναι καθ’ ύλην και κατά τόπον αρμόδιο για την εκδίκαση της αίτησης που φέρεται προς συζήτηση, κατά την προσήκουσα προκείμενη διαδικασία της εκούσιας δικαιοδοσίας (άρθρα 22, 739, 740, 741 ΚΠολΔ και 121 ΕισΝΑΚ). Περαιτέρω, η αίτηση είναι ορισμένη και νόμιμη, στηριζόμενη στις διατάξεις των άρθρων 1510, 1511 §§ 1-2, 1515, 1518, 1532 και 1533 ΑΚ δοθέντος ότι, εφαρμοστέο στην υπό κρίση περίπτωση αφαίρεσης γονικής μέριμνας είναι το ελληνικό δίκαιο σύμφωνα με τα άρθρα 1, 2, 3 και 15 § 1 του ν. 4020/2011, με τον οποίον κυρώθηκε η Σύμβαση της Χάγης της 19ης.10.1996, όπως εκτενώς αναλύθηκε στη νομική σκέψη υπό στοιχείο I της παρούσας. Συνεπώς, πρέπει να εξεταστεί περαιτέρω και ως προς την ουσιαστική βασιμότητα, δεδομένου ότι, για το παραδεκτό της συζήτησης έγινε νόμιμα και εμπρόθεσμα επίδοση της αίτησης, καθώς και της πράξης ορισμού της συζήτησης στην αρμόδια κοινωνική υπηρεσία, ήτοι στη Διεύθυνση Κοινωνικής Μέριμνας Περιφέρειας Δυτικής Ελλάδας, αλλά, και στην Ομάδα Προστασίας Ανηλίκων Δήμου Πατρέων, όπως προκύπτει από τις υπ’ αριθ. … και …/…2023 εκθέσεις επίδοσης της δικαστικής επιμελήτριας της περιφέρειας του Εφετείου Πατρών, με έδρα το Πρωτοδικείο Πατρών, Σ. Κ., αντίστοιχα. Τέλος, επισημαίνεται ότι, στην προκείμενη περίπτωση, δεν έχει υποβληθεί η προβλεπόμενη από το άρθρο 1533 ΑΚ βεβαίωση της αρμόδιας Κοινωνικής Υπηρεσίας. Το Δικαστήριο, ωστόσο, θα προχωρήσει στην ουσιαστική έρευνα της αίτησης χωρίς την έκθεση, καθόσον αφενός, στο άρθρο 19 § 4 του ν. 2521/1997 ορίζεται ότι, αν η έκθεση, η οποία σε κάθε περίπτωση δεν είναι δεσμευτική, αλλά απλώς συνεκτιμάται, δεν υποβληθεί εμπρόθεσμα, το δικαστήριο δικάζει χωρίς αυτήν και συνεπώς, η παράλειψη προσκομιδής της δεν δημιουργεί τυπικό απαράδεκτο για τη συζήτηση της υπόθεσης και την έκδοση σχετικής απόφασης και αφετέρου, η κατά το άρθρο 1533 § 1 ΑΚ απαιτούμενη βεβαίωση της αρμόδιας υπηρεσίας προκειμένου να ανατεθεί σε τρίτον ή κατάλληλο ίδρυμα η άσκηση της επιμέλειας ανηλίκου τέκνου δεν αφορά και Οργανισμούς ή Ιδρύματα, που από το καταστατικό τους έχουν καθήκον να εξυπηρετούν, να περιθάλπουν και να ανατρέφουν τα ανήλικα που βρίσκονται σε κίνδυνο και παρέχουν τα από τη διάταξη αυτή εχέγγυα για το ήθος, την καταλληλότητα κ.λπ. για την άσκηση της επιμέλειας των ανηλίκων (ad hoc: ΑΠ 457/2020, δημοσιευμένη στην ιστοσελίδα του Αρείου Πάγου, Γεωργιάδης Απ., Οικογενειακό Δίκαιο, 2022, σ. 730 και ειδικότερα υποσημείωση με αριθμό 48).

Εξάλλου, το Νομικό Πρόσωπο Δημοσίου Δικαίου με την επωνυμία «…», κατά τη συζήτηση της κρινόμενης αίτησης στο ακροατήριο του Δικαστηρίου, άσκησε πρόσθετη παρέμβαση υπέρ της αιτούσας Εισαγγελέως Πρωτοδικών, προς υποστήριξη της αίτησής της, επικαλούμενο έννομο συμφέρον που απορρέει από την ικανοποίηση του σκοπού του και, διότι τα ανήλικα τέκνα, των οποίων ζητείται η ολική αφαίρεση της γονικής μέριμνας των καθ’ ων γονέων τους, περιθάλπονται στις εγκαταστάσεις του μέχρι σήμερα. Η πρόσθετη παρέμβαση ασκείται παραδεκτά και νόμιμα (άρθρο 68 και 752 § 2 ΚΠολΔ) και επομένως, πρέπει, κατ’ άρθρα 31 § 1 και 246 ΚΠολΔ, να συνεκδικαστεί με την υπό κρίση αίτηση, καθόσον εκκρεμούν ενώπιον του ίδιου Δικαστηρίου, υπάγονται στην ίδια διαδικασία και ενόψει του ότι η πρόσθετη παρέμβαση δεν είναι επιδεκτική χωριστής συζήτησης από εκείνη της εκκρεμούς δίκης, αφού δεν έχει αυτοτέλεια έναντι του αρχικού ενδίκου βοηθήματος, αλλά εξαρτάται από την κύρια δίκη που ανοίχθηκε με το οικείο ένδικο βοήθημα, από την οποία δεν μπορεί να χωριστεί (ΑΠ 1206/2019, ΤΝΠ ΝΟΜΟΣ, ΑΠ 546/2017, δημοσιευμένη στην ιστοσελίδα του Αρείου Πάγου).

Από την ένορκη κατάθεση του μάρτυρα που εξετάστηκε στο ακροατήριο του Δικαστηρίου με επιμέλεια του προσθέτως παρεμβαίνοντος και περιέχεται στα ταυτάριθμα με την παρούσα πρακτικά δημόσιας συνεδρίασης και από όλα τα έγγραφα που νόμιμα προσκομίζονται από την αιτούσα Εισαγγελέα και το προσθέτως παρεμβαίνον ΝΠΔΔ, μερικά από τα οποία μνημονεύονται ειδικότερα παρακάτω, δίχως ωστόσο να παραλείπεται κάποιο για την ουσιαστική εκτίμηση της υπόθεσης, αποδεικνύονται τα ακόλουθα πραγματικά περιστατικά: Η Ν. Μ. (ημερ. γεν. …1999), απέκτησε από τις εκτός γάμου σχέσεις της με τον 1ο των καθ’ ων, N. (όν.) M. (επίθ.), Πακιστανό υπήκοο, ένα άρρεν τέκνο, τον Γ. Μ.-Μ., που γεννήθηκε την …2014 στην Πάτρα. Ο ανωτέρω αναγνώρισε εκουσίως το τέκνο, με την υπ’ αριθ. …/…2016 Συμβολαιογραφική Πράξη Αναγνώρισης ενώπιον του Συμβολαιογράφου Αχαΐας, Θ. Λ.. Επίσης, η Ν. Μ. απέκτησε από τις εκτός γάμου σχέσεις της με τον 2ο των καθ’ ων, M. (όν.) N. (επίθ.), Πακιστανό υπήκοο, ένα άρρεν τέκνο, ΑΚΟ με το επώνυμο Μ., που γεννήθηκε την …2016 στο Ρίο Πατρών. Ο ανωτέρω αναγνώρισε εκουσίως το τέκνο, με την υπ’ αριθ. …/…2017 Συμβολαιογραφική Πράξη Αναγνώρισης ενώπιον της Συμβολαιογράφου Αθηνών, Ε. Μ.. Τέλος, η Ν. Μ. απέκτησε από τις εκτός γάμου σχέσεις της με τον 3ο των καθ’ ων, B. (όν.) S. (επίθ.), Ινδό υπήκοο, ένα άρρεν τέκνο, τον Ι. Μ., που γεννήθηκε την …2016 στην Πάτρα. Ο ανωτέρω αναγνώρισε εκουσίως το τέκνο, με την υπ’ αριθ. …/2017 Συμβολαιογραφική Πράξη Αναγνώρισης ενώπιον της Συμβολαιογράφου Αθηνών, Ε. Μ.. Μετά την ως άνω εκούσια αναγνώριση των τέκνων τους και κατ’ εφαρμογή του άρθρου 1515 ΑΚ, το οποίο ισχύει και για εκούσιες αναγνωρίσεις τέκνων που έλαβαν χώρα πριν την έναρξη ισχύος του ν. 4800/2021, οι καθ’ ων απέκτησαν τη γονική μέριμνα των τέκνων τους. Περαιτέρω, αποδεικνύεται ότι, τα ανωτέρω τέκνα από τη γέννησή τους έως το έτος 2021 κατοικούσαν στην πόλη των Πατρών, με τη μητέρα τους, σε συνθήκες ακραίας παραμέλησης, ενώ, οι καθ’ ων δεν είχαν ποτέ επαφή με τα ως άνω τέκνα τους. Τον Ιούνιο του έτους 2021, τα τρία ανήλικα, ηλικίας τότε 7, 5 και 4 ετών περίπου, εγκαταλείφθηκαν από τη μητέρα τους και ανευρέθηκαν μόνα τους και φανερά παραμελημένα σε πλατεία της πόλης των Πατρών, από τη μητρική γιαγιά τους, Π. Μ., η οποία, ωστόσο, αδυνατούσε να αναλάβει τη φροντίδα τους. Κατόπιν αυτών, τα παιδιά οδηγήθηκαν στην Παιδιατρική Κλινική του Π. Γ. Ν. … Πατρών, προκειμένου να υποβληθούν σε ιατρικό έλεγχο και σε παιδοψυχιατρική/αναπτυξιολογική εξέταση. Ακολούθως, δυνάμει της υπ’ αριθ. …/2021 απόφασης του παρόντος Δικαστηρίου αφαιρέθηκε το σύνολο της άσκησης της γονικής μέριμνας των ανωτέρω ανηλίκων από τη μητέρα τους, Ν. Μ., και ανατέθηκε στο προσθέτως παρεμβαίνον ΝΠΔΔ με την επωνυμία «…». Περαιτέρω, όπως αποδεικνύεται… τα παιδιά, από την ημέρα εισαγωγής τους στη δομή, ήταν πολύ συνεργάσιμα και φαίνεται να έχουν προσαρμοστεί στο νέο περιβάλλον που βρίσκονται. Παρακολουθούν δε μαθήματα στο σχολείο, ωστόσο, αντιμετωπίζουν μεγάλα μαθησιακά κενά. Επιπροσθέτως, παρά τις προσπάθειες που έχουν γίνει από τις αρμόδιες υπηρεσίες, κανένας από το συγγενικό (από την πλευρά της μητέρας) περιβάλλον δεν έχει επικοινωνήσει με τις αρμόδιες υπηρεσίες, ούτε έχει δείξει κάποιο ενδιαφέρον να αναλάβει την άσκηση της πραγματικής φροντίδας και επιμέλειας των ανηλίκων. Αναφορικά με τους καθ’ ων, οι αρμόδιες υπηρεσίες πληροφορήθηκαν προσφάτως τα στοιχεία τους από τις σχετικές ληξιαρχικές πράξεις γέννησης των τέκνων, ενώ, οι προσπάθειες ανεύρεσής τους απέτυχαν. Βάσει των ανωτέρω, αποδεικνύεται ότι, οι καθ’ ων η αίτηση ουδέποτε ανταποκρίθηκαν στο λειτούργημά τους ως φορείς της γονικής μέριμνας των ανηλίκων τέκνων τους, καθώς ουσιαστικά τα έχουν εγκαταλείψει, αφού δεν είχαν ποτέ επαφές με αυτά και αδιαφορούν παντελώς για την τύχη τους. Η συστηματική αυτή παράβαση των καθηκόντων επιμέλειας που απορρέουν από την ιδιότητά τους ως φορέων της γονικής μέριμνας των τέκνων τους δημιουργεί άμεσο και συγκεκριμένο κίνδυνο βλάβης της σωματικής, πνευματικής, αλλά και ψυχικής υγείας των ανηλίκων. Για αυτόν τον λόγο, κρίνεται αναγκαίο για το συμφέρον των παιδιών η αφαίρεση της άσκησης του συνόλου της γονικής μέριμνας καθενός από αυτά από τον πατέρα τους και η ανάθεση της άσκησής της σε ίδρυμα, ελλείψει κατάλληλου προσώπου, καθώς αναμφίβολα οποιοδήποτε άλλο μέτρο δεν επαρκεί. Όπως προαναφέρθηκε, τα ανήλικα αδέρφια διαμένουν πλέον στις εγκαταστάσεις του Κέντρου…, έχοντας προσαρμοστεί εκεί ικανοποιητικά και για αυτόν τον λόγο, το Δικαστήριο κρίνει πως σε αυτό το ΝΠΔΔ πρέπει να ανατεθεί η άσκηση του συνόλου της γονικής μέριμνας των ανηλίκων. Το ανωτέρω ΝΠΔΔ, εκ του σκοπού του, δραστηριοποιείται, μεταξύ άλλων, μέσω των παραρτημάτων του, στον τομέα της παιδικής προστασίας και εξ αυτού του λόγου θεωρείται κατάλληλο να αναλάβει τη φροντίδα των ανηλίκων. Επιπροσθέτως, η άρτια οργάνωση και το κατάλληλο επιστημονικό προσωπικό (κοινωνικοί λειτουργοί, παιδοψυχολόγοι κ.λπ.) του εν λόγω φορέα εγγυώνται την από κάθε πλευράς ορθή ανατροφή, διαπαιδαγώγηση και ομαλή ψυχοσωματική ανάπτυξη των ανηλίκων. Κατ’ ακολουθίαν των ανωτέρω, πρέπει η αίτηση να γίνει δεκτή και ως ουσιαστικά βάσιμη και να αφαιρεθεί η άσκηση του συνόλου της γονικής μέριμνας των ανηλίκων τέκνων από τους καθ’ ων η αίτηση και να ανατεθεί στο ανωτέρω ΝΠΔΔ, όπως ειδικότερα ορίζεται στο διατακτικό της απόφασης, η οποία πρέπει να καταχωρισθεί στο ειδικό βιβλίο που τηρείται στη γραμματεία του Δικαστηρίου τούτου και να επιδοθεί στην αρμόδια κοινωνική υπηρεσία και στα αναφερόμενα στο διατακτικό πρόσωπα.

Παρατηρήσεις

Διεθνής δικαιοδοσία και εφαρμοστέο δίκαιο σε περίπτωση υπόθεσης αφαίρεσης της γονικής μέριμνας λόγω κακής άσκησης

I. Στο πεδίο του ευρωπαϊκού δικονομικού δικαίου σηματοδοτεί ένα νέο βήμα ο Κανονισμός (ΕΕ) 2019/1111 του Συμβουλίου της 25ης.6.2019 για τη διεθνή δικαιοδοσία, την αναγνώριση και την εκτέλεση αποφάσεων σε γαμικές διαφορές και διαφορές γονικής μέριμνας και για τη διεθνή απαγωγή παιδιών, ο οποίος εφαρμόζεται σε όλα τα κράτη μέλη της ΕΕ, πλην της Δανίας, από την 1η.8.2022 και αντικατέστησε τον Κανονισμό 2201/2003. Ακολουθεί τη βασική δομή του προγενέστερου Κανονισμού 2201/2003 και διατηρεί το ίδιο πεδίο εφαρμογής, σε σχέση όμως με αυτόν περιέχει αρκετές βελτιώσεις και συμπληρώσεις, που κάποιες από αυτές σκοπεύουν να αποδώσουν περισσότερη ακρίβεια και σαφήνεια στο κείμενο, ενώ άλλες εισάγουν νεωτερισμούς. Η αναθεώρηση κρίθηκε αναγκαία, λαμβάνοντας υπ’ όψιν την τεράστια αύξηση των διασυνοριακών οικογενειακών διαφορών, καθόσον τα διαζύγια ανέρχονται σε 140.000 το χρόνο και 1.800 περίπου είναι οι διεθνείς απαγωγές τέκνων στο διεθνή χώρο. Σκοπός του Κανονισμού 2019/1111 είναι ακριβώς η ενίσχυση και προάσπιση της προστασίας των ανηλίκων. Ειδικότερα, οι κανόνες αρμοδιότητας περί γονικής μέριμνας επιλέγονται υπό το πρίσμα του συμφέροντος του παιδιού και θα πρέπει να εφαρμόζονται κατά τρόπο που συνάδει προς αυτό. Κάθε αναφορά στο συμφέρον του παιδιού θα πρέπει να ερμηνεύεται με βάση το άρθρο 24 του Χάρτη των Θεμελιωδών Δικαιωμάτων της Ευρωπαϊκής Ένωσης και τη Σύμβαση του Οργανισμού Ηνωμένων Εθνών για τα Δικαιώματα του Παιδιού (20.11.1989), όπως εφαρμόζονται από την εθνική νομοθεσία και διαδικασία (βλ. σημείο 19 του προοιμίου του Κανονισμού).

ΙΙ. Η δημοσιευόμενη απόφαση ασχολήθηκε με τα ζητήματα διεθνούς δικαιοδοσίας και εφαρμοστέου δικαίου σε περίπτωση αίτησης αφαίρεσης της γονικής μέριμνας. Έκρινε, με εμπεριστατωμένη αιτιολογία, ότι έχει δικαιοδοσία να δικάσει αίτηση Εισαγγελέα περί αφαίρεσης γονικής μέριμνας τριών ανηλίκων, με τόπο διαμονής την ημεδαπή που γεννήθηκαν εκτός γάμου από την ίδια μητέρα και από διαφορετικούς πατέρες-υπηκόους τρίτης χώρας (Πακιστάν, Ινδία), οι οποίοι τα έχουν εκουσίως αναγνωρίσει, και εφάρμοσε το ελληνικό δίκαιο. Σημειώνεται ότι ήδη με προγενέστερη απόφαση είχε αφαιρεθεί η γονική μέριμνα από τη μητέρα, ενώ δυνάμει της νέας ρύθμισης της 1515 ΑΚ (άρθ. 9 ν. 4800/2021), τη γονική μέριμνα του εκτός γάμου τέκνου ασκεί πλέον και ο πατέρας που το αναγνώρισε εκουσίως. Εύστοχα έχει παρατηρηθεί ότι τα δικαστήρια του τόπου της συνήθους διαμονής του ανηλίκου εφαρμόζουν το εσωτερικό δίκαιο στις υποθέσεις γονικής μέριμνας, με συνέπεια να συμπίπτουν οι σύνδεσμοι για τη διεθνή δικαιοδοσία και το εφαρμοστέο δίκαιο (Γ.-Α. Γεωργιάδης, παρατ. σε ΜΠρΚορ 1/2022, Lex&Forum 2022. 224).

III. Συγκεκριμένα, η συνήθης διαμονή του τέκνου σε κράτος μέλος ανάγεται σε θεμελιώδη παράγοντα καθορισμού της διεθνούς δικαιοδοσίας σε υποθέσεις γονικής μέριμνας (άθρ. 7 του Κανονισμού 2019/1111). Η συνήθης διαμονή ενός παιδιού αντιστοιχεί στον τόπο στον οποίο βρίσκεται στην πράξη, το βιοτικό του κέντρο (ΔΕΕ, 28.6.2018, HR κατά KO κ.ά., C-512/17, EU:C:2018:513). Επίσης, κρίσιμος είναι πλέον ο χρόνος κατά τον οποίον επιλαμβάνεται το δικαστήριο και όχι η στιγμή της άσκησης της προσφυγής (Δεληκωστόπουλος, Δικαιοδοσία και εκτέλεση επί διασυνοριακών ευρωπαϊκών οικογενειακών διαφορών, 2023, σ. 44). Η επιλογή της αρχής της εγγύτητας (proximity, proximité) έγινε με γνώμονα το βέλτιστο συμφέρον του τέκνου (ΔΕΕ, 23.12.2009, Deticek κατά Sgueglia, C-403/09 PPU, Αρμ 2010. 586, παρατ. Άνθιμου, σκ. 36). Η εγγύτητα συμβάλλει στην πιο ευχερή διάγνωση του συμφέροντος του τέκνου και καθιστά πιο εύκολη τη συλλογή του αποδεικτικού υλικού [Ταμαμίδης, Διεθνής δικαιοδοσία σε υποθέσεις γονικής μέριμνας – Κατά τον Κανονισμό (ΕΚ) 2201/2003, 2004, σ. 77]. Το κριτήριο αυτό βασίζεται σε ένα είδος τεκμηρίου, δυνάμει του οποίου το πιο κατάλληλο δικαστήριο είναι αυτό που βρίσκεται πιο κοντά στον ανήλικο [Κανελλοπούλου, σε Τσούκα (επιμ.), Οικογενειακό Διεθνές Δίκαιο, 2016, σ. 306· Τσιώρα, Η έννοια της «συνήθους διαμονής» του τέκνου κατά τον Κανονισμό (ΕΚ) 2201/2003 (Βρυξέλλες ΙΙΑ) υπό το φώς της νομολογίας του ΔΕΕ, Αρμ 2019. 7]. Αυτό σημαίνει ότι κατά πρώτο λόγο θα πρέπει να είναι αρμόδια τα δικαστήρια του κράτους μέλους της συνήθους διαμονής του παιδιού, εκτός από ορισμένες περιπτώσεις στις οποίες υπάρχει μεταβολή της διαμονής του παιδιού ή ύστερα από συμφωνία μεταξύ των δικαιούχων της γονικής μέριμνας (βλ. σημείο 20 του προοιμίου του Κανονισμού). Αυτές οι παρεκκλίσεις δικαιολογούνται μόνο για την προστασία του βέλτιστου συμφέροντος του τέκνου στη συγκεκριμένη περίπτωση.

ΙV. Στις σχέσεις γονέων και τέκνων με στοιχεία αλλοδαπότητας δεσπόζει ως προς το εφαρμοστέο δίκαιο η Σύμβαση της Χάγης του 1996 σχετικά με τη διεθνή δικαιοδοσία, το εφαρμοστέο δίκαιο, την αναγνώριση, την εκτέλεση και τη συνεργασία σε θέματα γονικής μέριμνας και μέτρων προστασίας των παιδιών, που κυρώθηκε με το ν. 4020/2011, έπονται οι πολυμερείς και διμερείς συμβάσεις και τέλος ακολουθεί ο Αστικός Κώδικας. Η εφαρμογή του ενός νομοθετήματος αποκλείει το άλλο, σύμφωνα με την προαναφερόμενη σειρά, με συνέπεια να μην εφαρμόζονται σωρευτικά (Κανελλοπούλου, ό.π., σ. 301). Οι διατάξεις της ΣυμβΧαγ 1996 που αφορούν τους κανόνες ιδιωτικού διεθνούς δικαίου διέπονται ομοίως από την αρχή προστασίας του συμφέροντος του τέκνου. Ειδικότερα, αναφορικά με τη λήψη των προστατευτικών μέτρων για το παιδί, εφαρμοστέο είναι το δίκαιο του δικάζοντος δικαστή (άρθ. 15 § 1 ΣυμβΧαγ 1996). Ο κανόνας της lex fori συναντά ορισμένες εξαιρέσεις, όταν αυτό επιβάλλεται από το βέλτιστο συμφέρον του παιδιού. Για παράδειγμα, η § 2 του άρθρου 15 ΣυμβΧαγ 1996 ορίζει ότι, εντούτοις, στο μέτρο που η προστασία του προσώπου ή της περιουσίας του παιδιού το απαιτεί, οι Αρχές δύνανται κατ’ εξαίρεση να εφαρμόσουν ή να λάβουν υπ’ όψιν τους το δίκαιο ενός άλλου (ακόμη και μη συμβαλλόμενου) κράτους, με το οποίο η υπόθεση έχει στενό σύνδεσμο. Πρόκειται για ρήτρα διαφυγής, που επιτρέπει την απομάκρυνση από τη lex fori, λόγω του βέλτιστου συμφέροντος του τέκνου (Βρέλλης, Το εφαρμοστέο δίκαιο στη γονική ευθύνη και στα μέτρα προστασίας του παιδιού κατά τη Σύμβαση της Χάγης της 19ης.10.1996, σε Σύμμεικτα Γεωργίου Κουμάντου, 2004, σ. 89).

V. Από το δίκαιο του κράτους της συνήθους διαμονής του παιδιού διέπεται, επίσης, η εκ του νόμου ανάθεση ή παύση της γονικής ευθύνης, χωρίς παρέμβαση δικαστικής ή διοικητικής Αρχής (άρθ. 16 § 1 ΣυμβΧαγ 1996) και η άσκηση της γονικής ευθύνης (άρθ. 17 ΣυμβΧαγ 1996). Συμπερασματικά, το εφαρμοστέο δίκαιο στις υποθέσεις γονικής ευθύνης που έχουν μεγάλη πρακτική εφαρμογή είναι το δίκαιο της συνήθους διαμονής του τέκνου, το οποίο συνήθως θα συμπίπτει με τη lex fori (ΜΠρΚορ 1/2022, Lex&Forum 2022. 215, παρατ. Γ.-Α. Γεωργιάδη· Παμπούκης, Ζητήματα διεθνούς δικαιοδοσίας και εφαρμοστέου δικαίου στη γονική ευθύνη, σε τόμο: Ζητήματα γονικής μέριμνας, 2021, σ. 157), που προσφέρει μεγαλύτερη αποτελεσματικότητα, καθόσον εφαρμόζεται το δίκαιο που ο δικαστής γνωρίζει καλύτερα (βλ. σημ. 86 αιτιολογικής έκθεσης Lagarde). Αποτελεσματικότητα που είναι απαραίτητη, διότι κάθε οικογενειακή διαμάχη προκαλεί άγχος και συναισθηματική αναταραχή, οι διασυνοριακές, όμως, υποθέσεις είναι επιπλέον πιο ευαίσθητες.

Γιάννης Βαλμαντώνης